به گزارش روابط عمومی پژوهشکده اکولوژی دریای خزر جلسه دفاعیه پروژه پایش شکوفایی جلبکی در منطقه جنوبی دریای خزر " توسط آقای دکتر حسن نصراله زاده ساعت 30/9 سه شنبه15/4/95 در سالن جلسات این مرکز برگزار گردید.

چکیده

افزایش شدید گونه های جلبکی که ممکن است شامل گونه های مضر و سمی باشد از جمله عوارض افزایش مواد مغذی در اکوسیستم آبی جهان و نیز دریای خزر می باشد. بر این اساس مطالعه حاضر با اهداف 1- مطالعه بر پتانسیل حوزه جنوبی دریای خزر جهت بروز شکوفایی جلبکی در فصول و نیم خط های مختلف، 2- تعیین روابط بین پلانکتون های دارای پتانسیل شکوفایی با پارامترهای محیطی بوسیله مدلسازی آماری و 3-بررسی نقش مواد مغذی رسوبات در پدیده شکوفایی جلبکی در حوزه ایرانی دریای خزر در سال 1392 انجام گردید. نمونه برداری آب و فیتوپلانکتون بصورت فصلی، در 4 نیم خط بندرانزلی، تنکابن، نوشهر و بندرامیرآباد در اعماق 5، 10 و 20 متر و در لایه های سطحی، 10 و 20 متر و نمونه برداری از رسوب سطحی در نیم خط ها و اعماق مشابه انجام گرفت.

نتایج نشان داد که فرمهای آلی فسفر و ازت در آب بیش از فرم معدنی آنها بوده است. نتایج این تحقیق نشان داد که حداکثر دما در تابستان و حداقل آن در فصل زمستان ثبت گردید و میزان اکسیژن محلول آب بیش از 5 میلی لیتر بر لیتر، pH آب در حد قلیایی ضعیف تا قلیایی متغیر بوده و شوری آب بیش از 12 گرم برلیتر بوده است. حداکثر فسفر معدنی و آلی و همچنین ازت معدنی و آلی در نیم خط ها و فصول مختلف پراکنده بوده است. در فصول بهار، تابستان و پاییز سیستم محدودیت نیتروژنی به همراه محدودیت فسفری داشته اما در فصل زمستان بیشتر به سمت محدودیت نیتروژنی تمایل پیدا کرد و محدودیت فسفری دیده نشده است. نکته مهم اینکه در فصل زمستان محدودیت سیلیسی نیز مشاهده گردید.

نتایج بدست آمده بیانگر بالاتر بودن فرمهای معدنی فسفر رسوبات در فصول مختلف بود، بطوریکه میانگین سالانه سهم فرم فسفر باقیمانده که شامل فرمهای آلی و غیرقابل تجزیه می باشد کمتر از 5 درصد بوده است. در بین فرمهای معدنی فسفر در رسوبات، درصد فسفر متصل به کلسیم به بیش از90 درصد رسید و سهم فسفر قابل دسترس کمتر از10 درصد ثبت گردید بطوریکه اشکال مختلف فسفر در رسوبات به ترتیب >Org-P>Fe-P>Al-P>Loosely-P Ca-P ثبت شد. در خصوص جذب و رهاسازی فسفر جذب سطحی، فسفر متصل به آهن (Fe-P) و فسفر متصل به آلومینیم (Al-P) به ترتیب عامل دما، پتانسیل اکسیداسیون احیاء و pH نقش بارزی را نشان داده اند. سهم سالانه فرم ازت آلی تقریبا دو برابر فرم معدنی بود. در بین فرمهای معدنی ازت در رسوبات درصد آمونیم تقریبا سه برابر نیترات ثبت گردید.

حداقل و حداکثر میانگین (±خطای استاندارد) تراکم فیتوپلانکتون به ترتیب در فصول تابستان (31±73) و زمستان (55±505) میلیون سلول در مترمکعب بدست آمد. آزمون آماری ANOVA اختلاف معنی داری از افزایش تراکم را در زمستان نسبت به سایر فصول نشان داد (p<0/05). شاخه باسیلاریوفیتا، پیروفیتا و سیانوفیتا در همه فصول و نیم خط ها دارای بیش از 90 درصد فراوانی حضور بوده اند اما عمده تراکم فیتوپلانکتون (81 درصد) ازباسیلاریوفیتا شکل گرفت. 4 گونه (Dactyliosolen fragilissima، Pseudonitzschia seriata ، Thalassionema nitzschioidesو Oscillatoria sp.) (در فصول پاییز و زمستان) درگروه دارای تراکم بالا و در طبقه دارای حد متوسط شکوفایی (دارای تراکم 100-1000 عدد سلول در میلی لیتر) قرار گرفتند. Stephanodiscus socialis (در فصل بهار) نیز در یک مورد، تراکم در حد بالای شکوفایی (بیش از 1000 عدد سلول در میلی لیتر) را نشان داد. مقادیر بالای تراکم فیتوپلانکتون در کلیه فصول عمدتا" در نیم خط های انزلی و امیرآباد ثبت گردید. حضور مجدد Thalassionema nitzschioides (بعنوان گونه با ارزش در زنجیره غذایی) در لیست گونه های غالب و نیز کاهش درصد تراکم گونه های مضر نسبت به گونه های بومی و ساکن از نقاط مثبت در کیفیت آب دریای خزر در سال 1392 محسوب می شوند. ولی از سوی دیگر گسترش Pseudonitzschia seriata از فصل سرد به دیگر فصول سال (حتی تابستان) از نکات مهم و قابل تامل می باشد. هم اکنون Pseudonitzschia seriata با توجه به توان تولید سم وشکوفایی و نیز بالا بودن فراوانی حضور و تراکم دارای اهمیت زیاد در مطالعات زیست محیطی دریای خزر می باشد. به نظر می رسد که تغییرات دما در نقاط مختلف دریای خزر (حوزه مورد مطالعه) در هر فصل (بجز پاییز) در محدوده نیازهای گونه های غالب بوده است و لذا در مقایسه با مواد مغذی، اهمیت کمتری را دارا بود. سطح تروفیکی آب در پاییز و زمستان (مزو-یوتروف) بیش از بهار و تابستان (مزوتروف) بود و افزایش S. socialis (در نیم خط انزلی) بیانگر غنی بودن آب از مواد مغذی در فصل بهار بود. مصرف زیاد سیلیس در فصل بهار سبب شد که در تابستان گونه های غیر دیاتومه­ای (Binuclearia lauterbornii) وگونه های دیاتومه ای با محتویات سیلیس کم­تر (Chaetoceros throndsenii) و نیز گرمادوست غالب شوند. در فصل پاییز، تراکم بالای باسیلاریوفیتا و Thalassionema nitzschioides همراه با مصرف سیلیس و آمونیوم و نیز همبستگی معنی دار آن­ها با Si/N مشخص گردید. مصرف زیاد سیلیس در فصل پاییز و نیز بدنبال آن در فصل زمستان (بدلیل تراکم شدید باسیلاریوفیتا و گونه های غالب از جمله Pseudonitzschia seriata و Dactyliosolen fragilissima) احتمالاً موجب کاهش شدید سیلیس محلول، در فصل زمستان شد و برای نخستین بار شرایط با محدودیت سیلیسی را در این فصل سبب گردید. همچنین نتایج مطالعه حاضر بیانگرهمبستگی مثبت بین تراکم گونه­های غالب با مواد مغذی رسوب در بیشتر فصول بود. این امر نشان می­دهد که برخی گونه­های فیتوپلانکتون، حتی درصورت محدودیت نیتروژنی و فسفری در آب، قادر به تامین مواد مورد نیاز خود از رسوبات کف می­باشند. بخصوص آن­که در مطالعه حاضر، بالاتر بودن غلظت فرمهای مختلف فسفر و ازت در رسوبات نسبت به آب عمقی، شرایط انتقال فسفر و ازت معدنی را از رسوبات به آب در شرایط مساعد فراهم می­کند.

موقعیت جغرافیایی ایستگاه­ها و اعماق مختلف نمونه برداری در سواحل ایرانی حوزه جنوبی دریای خزر (سال 1392)